Επιχειρήσεις τεχνολογίας, ένας απολογισμός

(Καθημερινή 26/12/2016)

Τέλος της χρονιάς, κάνουμε απολογισμούς: στον εαυτό μας, σε συνεργάτες, σε μετόχους. Ας κάνω κι εγώ έναν δημόσιο απολογισμό, για ένα ολόκληρο οικοσύστημα επιχειρήσεων, και για μια τετραετία. Αναφέρομαι στα startups («νεοφυείς» επιχειρήσεις). Είναι οι νέες, μικρές εταιρείες που στηρίζονται σε δική τους καινοτομία και ελπίζουν σε λίγα χρόνια να κατέχουν σημαντική θέση στην παγκόσμια αγορά.

Στο τέλος του 2012 υπήρχαν στην Ελλάδα ελάχιστες εταιρείες με αυτά τα χαρακτηριστικά. Στο τέλος του 2016 υπάρχουν μερικές εκατοντάδες. Η σύγκριση με το πρόσφατο παρελθόν είναι εντυπωσιακή, αν και η σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες παραμένει απογοητευτική.

Η γρήγορη ανάπτυξη οφείλεται τόσο στις παγκόσμιες τεχνολογικές εξελίξεις που επιτρέπουν σε μια μικρή ομάδα να δημιουργήσει ένα πρωτόλειο προϊόν με ελάχιστη επένδυση, όσο και στην ελληνική οικονομική κρίση που ώθησε πολλούς επιστήμονες να επιχειρήσουν, επειδή δεν είχαν ευκαιρία για καριέρα στο πανεπιστήμιο, στο Δημόσιο ή στο μαγαζί της οικογένειας.

Αυτοί που έμειναν

Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 12 Ιουλίου 2015.

Πολλές χιλιάδες Ελληνες μετανάστευσαν μέσα στην κρίση και δεν ήταν οι πιο φτωχοί. Ηταν νέοι με πτυχία, ήξεραν αγγλικά, μπορούσαν να μάθουν και μια τρίτη γλώσσα, αυτήν του προορισμού τους. Είχαν το θάρρος να αναζητήσουν το μέλλον σε νέους τόπους, αντί να περιμένουν την αβέβαιη ανάκαμψη στην Ελλάδα. Πολλοί είπαν, «έφυγε το καλύτερο κομμάτι της γενιάς τους». Δεν είναι έτσι, όμως, γιατί υπάρχουν κι αυτοί που έμειναν.

Αυτοί προτίμησαν να το παλέψουν εδώ. Ηξεραν ότι εδώ δεν θα κάνουν καριέρα, γιατί δεν υπήρχαν πια οι μεγάλοι εργοδότες που θα τους υποδεχθούν. Θα έπρεπε να χαράξουν δικό τους δρόμο. Είτε να ανοίξουν δική τους δουλειά είτε να αναλάβουν και να βελτιώσουν τη δουλειά των γονιών τους είτε να δοκιμάσουν την τύχη τους σε μια μικρή επιχείρηση με χαμηλό μισθό. Διάλεξαν να μείνουν, ενώ είχαν κι αυτοί τα εφόδια για να φύγουν.

Δοκίμασαν πολλά: εστιατόρια και καφενεία, καλλιέργειες στο κτήμα του παππού, τυποποιημένα τρόφιμα, είδη ρουχισμού, δωμάτια για τουρίστες, εμπειρίες για τουρίστες, εξαγωγές με ευρηματικό branding, υπηρεσίες σχεδιαστή ή μηχανικού ή μεταφραστή ή σκηνοθέτη για την παγκόσμια αγορά, ιατρικές υπηρεσίες για ξένους επισκέπτες, εξειδικευμένα μηχανουργεία, χημικά εργαστήρια, ανάπτυξη λογισμικού, εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα. Δοκίμασαν ό,τι μπορεί να κάνει μια μικρή ομάδα με λίγα χρήματα, πολλή τεχνογνωσία και πάρα πολλή επιμονή. Πολλοί απέτυχαν και πολλοί ακόμη θα αποτύγχαναν σε ένα-δύο χρόνια, γιατί αυτή είναι η μοίρα των μικρών επιχειρήσεων σε μια αδύναμη οικονομία.

Ελευθερώστε τους ερευνητές

Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 13 Ιουλίου 2014.

Για πολλά χρόνια η «οικονομία της γνώσης» ήταν ένα ωραίο σύνθημα, που πολλοί το ασπάζονταν, αλλά λίγοι εργάζονταν για να πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα. Το κράτος έδινε ελάχιστα χρήματα για έρευνα, οι διοικήσεις στα πανεπιστήμια και στους ερευνητικούς φορείς αποθάρρυναν τη σύνδεση της έρευνας με την παραγωγή, και οι επιχειρήσεις δεν ενδιαφέρονταν για καινοτομία. Αυτά φαίνεται να αλλάζουν. Στο επόμενο ΕΣΠΑ (2014-2020) τα κονδύλια για έρευνα θα είναι πολύ περισσότερα, και ιδίως αυτά που προορίζονται για την εφαρμογή των αποτελεσμάτων στην παραγωγή. Το κλίμα στους δημόσιους ερευνητικούς φορείς δεν είναι πια τόσο εχθρικό απέναντι στη ιδέα των συνεργασιών με επιχειρήσεις. Πολλές επιχειρήσεις, έχοντας δει την προστατευμένη εσωτερική αγορά να συρρικνώνεται, αναζητούν καινοτομίες για να ανταγωνιστούν σε διεθνές επίπεδο.

Η δημόσια χρηματοδότηση της έρευνας, ακόμα κι αυτής που έχει εφαρμοσμένο προσανατολισμό, είναι απαραίτητη για κάθε οικονομία με υψηλή παραγωγικότητα, ποιοτικά προϊόντα, ειδικευμένους εργαζόμενους και καλούς μισθούς. Γι’ αυτό είναι χωρίς αμφιβολία θετικές οι νέες προτεραιότητες του ΕΣΠΑ. Παραμένει όμως ο κίνδυνος να δαπανηθούν τα κονδύλια, να στηθούν φορείς και γραφεία και προγράμματα καινοτομίας, και πάλι να μην έχουμε σημαντικό όφελος για την παραγωγική οικονομία. Δεν αναφέρομαι σε αεριτζήδες που θα τσεπώσουν τα κονδύλια, αλλά σε θεσμικές αγκυλώσεις και σε παρανοήσεις που θα εμποδίσουν έντιμους και καλοπροαίρετους ανθρώπους να κάνουν χρήσιμο έργο.

Περί ερευνητών, επιχειρήσεων και νομοσχεδίων

Το κείμενο μου στη αυριανή Καθημερινή έχει τίτλο “Ελευθερώστε τους ερευνητές”. Περιέχει μια αναφορά σε νομοσχέδιο (ΝΣ) του 2012 για την έρευνα που εκπόνησε το επιτελείο της Αννας Διαμαντοπούλου όταν ήταν Υπουργός Παιδείας. Παραθέτω πιο κάτω το σχετικό Άρθρο 14 του ΝΣ.  Στη συνέχεια ο υπουργός Αρβανιτόπουλος το απέσυρε, και άρχισαν οι τροποποιήσεις. Το δικό του ΝΣ τέθηκε σε διαβούλευση τον Δεκέμβριο 2013, και δεν έχει έρθει ακόμα στη Βουλή. Παραθέτω το αντίστοιχο ‘Αρθρο 36. Οι δύο εκδοχές διαφέρουν σε δύο ουσιώδη σημεία:

α. Η νεότερη διατύπωση φαίνεται οτι δεν περιλαμβάνει τη δυνατότητα να απασχοληθούν οι ερευνητές των Ερευνητικών Κέντρων σε Επιχειρήσεις, αλλά μόνο σε άλλους “Ερευνητικούς Φορείς” (στον ορισμό αυτόν δεν περιέχονται γενικά οι Επιχειρήσεις). Ισως να πρόκειται για κακή γραφή, φοβάμαι όμως οτι είναι σκόπιμη παράλειψη.

β. Εχει απαλειφθεί η φράση οτι ο ερευνητής μπορεί να αμείβεται από την επιχείρηση “χωρίς περιοριστικό όριο”.

Ενώ η αρχική διατύπωση της (κεντροαριστερής) Διαμαντοπούλου έδινε επιτέλους ένα ρεαλιστικό πλαίσιο για να μπορούν να συμμετάσχουν οι ερευνητές με την τεχνογνωσία τους σε καινοτομικές επιχειρήσεις, η εκδοχή του (κεντροδεξιού;!) Αρβανιτόπουλου τα μπουρδουκλώνει με τη γνωστή αμφιθυμία και φοβία των απανταχού κρατιστών. Αν περάσει έτσι από τη Βουλή, θα είναι μια σχεδόν άχρηστη ρύθμιση.

Με το βλέμμα προς τα έξω

Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 14 Ιουλίου 2013

Υπάρχει ένα μικρό μέρος της οικονομίας που είναι σε καλύτερη κατάσταση τώρα από ό,τι ήταν πριν από πέντε χρόνια, και δεν εννοώ τα αγοραστήρια χρυσού. Είναι το οικοσύστημα των «νεοφυών» επιχειρήσεων, δηλαδή των μικρών καινοτομικών εταιρειών που βρίσκονται στα πρώτα στάδια ανάπτυξης. Αρκετές εκατοντάδες άτομα, ας πούμε ενδεικτικά δύο-τρεις χιλιάδες, συγκροτούν μικρές ομάδες, σχεδιάζουν προϊόντα και υπηρεσίες με βάση νέες τεχνολογίες, και επιδιώκουν να βρουν πελάτες. Ο στόχος τους είναι η παγκόσμια αγορά, όχι η μικρή και προβληματική Ελλάδα. Οι περισσότερες εταιρείες είναι στον ευρύ χώρο της πληροφορικής, όπου είτε παράγουν τεχνολογία, είτε την αξιοποιούν για να αλλάξουν τον τρόπο που λειτουργεί μια παραδοσιακή αγορά. Υπάρχουν ομάδες και στη βιοτεχνολογία, στην αγροτεχνολογία, στα νέα υλικά, στην τεχνολογία κατασκευών, στην ενέργεια και στα περιβαλλοντικά.

Πριν από πέντε χρόνια, όσοι ασχολούνταν με αυτά ήσαν λιγότεροι και, κυρίως, ήσαν διστακτικοί και ανοργάνωτοι. Μετά φάνηκαν οι πρώτες επιτυχίες της προηγούμενης γενιάς, πύκνωσαν οι συναντήσεις, έγινε το μεγάλο βήμα, στήθηκαν εταιρείες, και άρχισε η πραγματική, καθημερινή, παραγωγική δουλειά. Τώρα τελευταία βρέθηκαν και τα κεφάλαια που θα χρηματοδοτήσουν πολλές από τις προσπάθειες.

Ομιλία στο OpenCoffee, Athens January 2009

Open Coffee doxiadis

… και τα slides:

Ομιλία Δοξιάδη

View more presentations from KCorax.

Μιά Αγορά Μικρή και Άναρχη: Περιορισμοί και Στρατηγικές για την Καινοτομία

(Ομιλία στο συνέδριο του ΤΕΕ “Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης”, 5 Ιουλίου 2006)

Τα παρακάτω συνοψίζουν την εμπειρία μου από δεκάδες σχέδια για νέες δραστηριότητες που έχω δεί, ασχολούμενος με επιχειρηματικές συμμετοχές (venture capital). Τα περισσότερα καινοτομικά σχέδια, όπως συμβαίνει παντού, αποτυχαίνουν, αλλά δεν αποτυχαίνουν παντού για τους ιδιους λόγους. Στην Ελλάδα οι καινοτομίες αποτυχαίνουν κυρίως επειδή δεν συνδέονται από νωρίς με τους πελάτες.

Κάθε νέα δραστηριότητα, στα πρώτα στάδια που βγαίνει στην αγορά, χρειάζεται μια ομάδα χρηστών ή πελατών που θα την επιλέξουν, θα την στηρίξουν και θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη της. Μπορεί αυτοί να είναι οι early adopters για ένα μαζικό προϊόν, ή οι μεγάλοι reference clients για ένα προϊόν προς επιχειρήσεις.

Στην Ελλάδα έχουμε δυό ειδών προβλήματα: Αφ’ ενός οι δημιουργοί της τεχνολογικής καινοτομίας συνήθως δεν σκέπτονται εμπορικά, ώστε να πορευτούν από την αρχή με γνώμονα τους πελάτες – αυτό το στοχείο έχει ιστορικές καταβολές, που δεν θα εξετάσω εδώ.

Αφ’ ετέρου, η αγορά μας είναι μικρή και άναρχη. Στους πιό πολλούς τομείς δεν προσφέρει την κοινότητα των χρηστών που θα αξιοποιήσουν την καινοτομία. Είναι προφανές το μειονέκτημα μιας μικρής αγοράς, και δεν θα επεκταθώ σε αυτό. Λιγότερο προφανή είναι τα εμπόδια και τα αντικίνητρα που δημιουργεί η άναρχη αγορά. «Αναρχη» σημαίνει οτι λείπουν: οι απλοί συναλλακτικοί κανόνες, η τυποποίηση, η επιμονή στις συμβατικές υποχρεώσεις και στις προδιαγραφές.